Ramakrishna tidak mengutarakan sebarang sistem falsafahnya sendiri. Beliau hanya mendedahkan pengalamannya sendiri yang memberikan nafas baharu kepada falsafah Vedanta. [1]
Brahman
Seperti Sankara, Ramakrishna juga menerima Brahman sebagai realiti
yang tertinggi dan mutlak. Beliau juga bersetuju bahawa Brahman yang
Mutlak adalah nirguna dan nirakara. Sebaliknya, beliau tidak bersetuju
bahawa Tuhan (Isvara) iaitu aspek Brahman yang berupa (sakara) dan
bersifat (saguna) sebagai ilusi atau realiti yang lebih rendah. Sri
Ramakrishna menyatakan bahawa Tuhan mempunyai rupa dan Tuhan juga tidak
berupa. Bukan itu sahaja, Tuhan juga mengatasi kedua-dua keadaan ini!
“Tuhan tidak ada rupa dan Tuhan juga mempunyai rupa. Tuhan juga
merentasi rupa dan ketakrupaan.” (Sayings of Sri Ramakrishna, 871)
Ramakrishna menamakan yang Mutlak sebagai Brahman dalam aspek
abadi-Nya (Nitya) iaitu apabila Ia tidak aktif. Apabila Ia bertindak
(lila) iaitu melakukan aktiviti ciptaan, pemeliharaan dan pemusnahan, Ia
dipanggil sebagai Sakti atau Kali. Ramakrishna juga menyamakan Sakti
dengan Isvara atau Tuhan. Oleh itu, Brahman dan Sakti sebenarnya adalah
satu dan tidak boleh dipisahkan.
“Tidak ada perbezaan sebenar antara Brahman dan Sakti. Brahman dan
Sakti adalah satu (Abhinna), sama seperti api dan kuasa pembakarannya.
Brahman dan Sakti adalah sama seperti susu dan keputihan susu. Brahman
dan Sakti adalah sama seperti permata dan kilauannya. Kamu tidak boleh
menggambarkan satu tanpa yang lain atau membezakannya.” (ibid, 857.)
“Tuhan Yang Maha Mutlak dan Tuhan dengan Peribadi adalah satu.
Kepercayaan kepada satu juga bermaksud kepercayaan kepada yang lain. Api
tidak boleh digambarkan berlainan dari kuasa pembakarannya. Kuasa
pembakarannya tidak boleh dibezakan dari api dan sebaliknya. Cahaya
matahari tidak boleh difikirkan tanpa matahari, atau matahari tidak
boleh difikirkan tanpa cahayanya. Kamu tidak boleh memikirkan tentang
keputihan susu tanpa susu. Demikian, Yang Maha Mutlak tidak boleh
difikirkan tanpa idea tentang Tuhan yang bersifat iaitu Tuhan yang
Peribadi dan sebaliknya.” (ibid, 856.)
Tuhan atau Isvara
Dalam falsafah Advaita Sankara, Brahman tidak mengendahkan doa atau
perasaan manusia. Sankara juga menganggap Isvara sebagai ilusi.
Sebaliknya menurut Ramakrishna, Isvara ialah Brahman dalam aspek Lila.
Oleh itu, Isvara adalah benar. Pendekatan ini memberikan Bhakti satu
kedudukan yang sah sebagai satu disiplin rohani. Dalam tradisi Advaita,
Bhakti tidak diberikan kepentingan. Sebaliknya, Sri Ramakrishna
memberikan Bhakti kedudukan yang sama taraf dengan Jnana dengan
meluaskan skop Advaita.
Sri Ramakrishna mengakui aspek Lila dan oleh itu beliau juga menerima
konsep Avatara atau Jelmaan Tuhan dalam Bhagavad Gita. Tuhan adalah
Maha Berkuasa, maka Tuhan boleh melakukan apa-apa sahaja. Tiada
sesiapapun yang dapat menyekat kuasa Tuhan. Jika mahu, Tuhan boleh lahir
dalam rupa manusia dan hidup sebagai manusia. Demi kebaikan dunia,
Tuhan menjelma sebagai manusia. Ramakrishna juga menegaskan bahawa
Avatara ialah sama dengan Tuhan. Jika manusia melihat seorang Avatara,
ianya sama seperti melihat Tuhan!
Maya
Ramakrishna menerima maya sebagai tirai yang menyelindungi Tuhan dari
pandangan kita. Beliau menyamakan maya dengan awan kecil yang menutup
matahari yang besar. Ramakrishna juga berpendapat seperti ahli-ahli Sankhya bahawa sebaik
sahaja maya dikenalpasti, ia melarikan diri. Beliau juga menerima bahawa
maya mempunyai dua aspek iaitu avidya maya dan vidya maya. Vidya maya
membantu jiwa mencapai kebebasan. Avidya maya menyebabkan jiwa
dibelenggu dengan nafsu syahwat, ketamakan dan keegoan.
Seseorang harus menggunakan Vidya maya untuk melepaskan diri daripada
belenggu avidya maya. Duri digunakan untuk membuang duri lain, dan
selepas itu, kedua-dua duri dibuang. Begitu juga, Vidya digunakan untuk
menyingkirkan avidya dan selepas itu, Vidya maya juga dibuang.
Dalam kalangan mazhab-mazhab tradisional, wujud percanggahan mengenai
lokus maya. Ramakrishna menyelesaikan masalah ini dengan menyatakan
bahawa maya wujud dalam Brahman tetapi ia bertindak ke atas jiwa. Ini
sama seperti bisa ular yang berada dalam mulut ular. Bisa tidak meracuni
ular tetapi ia bertindak ke atas orang yang dipatuk ular. Demikian,
Ramakrishna menunjukkan bahawa Brahman tidak dijejaskan oleh maya.
Ciptaan
Ramakrishna memberikan maksud yang mendalam bagi ciptaan berbanding
Sankara. Menurutnya, ciptaan ialah aspek lila atau permainan Brahman dan
oleh itu, ia benar-benar wujud. Seperti bongkah ais yang terbentuk
dalam kolam dan akhirnya mencair. Walaupun bongkah ais wujud tetapi ia
tidak tetap.
Pada mulanya, seorang jnani menafikan kewujudan dunia. Selepas
mendapat kesedaran Brahman dan menjadi seorang ‘vijnani’ iaitu ilmu yang
agung, dia menerima bahawa dunia juga ialah Brahman kerana tiada
apa-apa yang wujud selain Brahman. Teori ini meluaskan pemikiran kita
untuk memahami perbuatan seorang jivanmukta (orang yang telah bebas).
Seorang jivanmukta meneruskan kerja-kerjanya demi kebaikan dunia kerana
dia melihat bahawa dunia juga ialah Brahman.
Jiwa
Ramakrishna mengakui bahawa jiwa manusia ialah Tuhan. “Jiwa yang
terikat ialah manusia. Apabila ia mencapai kebebasan daripada belenggu
Maya, jiwa ialah Tuhan.”
'Apakah perhubungan antara Jivatman dan Paramatman? Air kelihatan
terbahagi dua apabila sesuatu papan kayu diletak untuk menghalang
alirannya. Begitu juga, Maha Sempurna, kelihatan terbahagi dua, sebagai
Jivatman dan Paramatman disebabkan halangan Maya.'
'Air dan buih di atasnya ialah satu. Buih terbentuk di atas air,
terapung di atasnya, dan akhirnya ia lenyap dalam air. Begitu juga
Jivatman dan Paramatman adalah satu yang sama. Hanya perbezaan tahap
yang wujud antara mereka kerana satu adalah terhad dan terikat dan satu
lagi tidak terhad dan bebas.'
Penyebab Belenggu
Apakah yang menyebabkan jiwa dibelenggui? Menurut Ramakrishna, ia
disebabkan oleh ego akibat Avidya-Maya. Kalau kita terus mengupas
bawang, akhirnya, tiada apa yang tinggal. Begitu juga, kalau kita
meneliti ‘Aku’ dengan mendalam, akhirnya kita akan mendapati bahawa
sebenarnya ia tidak wujud. Tambahan lagi, bukannya mudah untuk
melepaskan diri daripada keegoan! Jadi, macam mana kita boleh
menyingkirkan ego? Ramakrishna mengelaskan ego kepada dua jenis : ego
yang masak dan ego yang belum masak. ‘Jika kamu tidak dapat
menyingkirkan perasaan ‘Aku’, biarlah ia tinggal sebagai “Aku orang
gaji.” Perasaan “Aku orang gaji Tuhan, aku pemuja-Nya” tidak membawa
bahaya.
Beliau juga menjelaskan bahawa jiwa yang bebas terus berada di dunia
ini demi mengajar manusia meskipun mereka tidak ada ego. ‘Apabila seutas
tali dibakar, abunya kekal dalam bentuk tali. Namun, ia tidak boleh
mengikat lagi. Begitu juga, ego yang telah hangus dalam api Ilmu Yang
Agung, tidak dapat mengikat jiwa.’
Empat Jenis Jiwa
Meskipun Ramakrishna mengakui bahawa semua jiwa ialah setaraf, namun
beliau mengelaskannya kepada empat kumpulan: Baddha (terikat), Mumukshu
(cuba untuk bebas), Mukta (terbebas) dan Nitya-Siddha (sentiasa bebas).
Jiwa yang sentiasa bebas atau golongan Nitya-Siddha lahir demi mengajar
manusia. Jenis yang terikat pula langsung tidak memikirkan tentang
kerohanian kerana asyik dengan kehidupan duniawi. Kumpulan kedua perlu
diberi perhatian kerana mereka sedang berusaha untuk bebas.
Matlamat Hidup
Menurut Ramakrishna, matlamat hidup adalah untuk menyedari Tuhan.
Semua masalah kita, semua penderitaan akan berakhir, apabila kita
menyedari Tuhan. Sri Ramakrishna mengikuti jejak tradisi dan
menasihatkan bahawa dengan mendapatkan seorang guru rohani yang mahir
dan mengamalkan disiplin rohani menurut ajarannya, seseorang boleh
bebas.
Ajaran Ramakrishna tidak dogmatik tentang amalan yang diikuti oleh
seseorang. Seperti jalan-jalan berlainan yang menuju ke suatu destinasi,
begitu juga, Tuhan boleh dicapai dengan pelbagai jalan atau disiplin
rohani. Jnana, Bhakti, Yoga dan Karma, kesemuanya ada dalam ajaran
beliau. Seseorang boleh mengamalkan satu atau beberapa disiplin rohani
ini. Apa yang penting ialah Vyakulata, kedahagaan kuat dan mendalam
untuk mencapai matlamat. Pendekatan Ramakrishna merangkumi, bukan sahaja
pelbagai disiplin rohani agama Hindu, tetapi juga agama-agama lain.
Malah beliau juga mengakui beberapa amalan keji Tantra sebagai ‘pintu
belakang’, meskipun beliau tidak mengajar atau menyarankannya.
Jnana dan Bhakti
Dalam mazhab-mazhab tradisional, sering wujud persengketaan pendapat
antara Jnana dan Bhakti sebagai satu-satunya jalan kebebasan. Sri
Ramakrishna menyelesaikan persengketaan ini dengan mengajar Bhakti yang
mengandungi Jnana (Jnana Misrita Bhakti) sebagai jalan yang paling
sesuai untuk zaman Kali. Pendekatan ini mengelakkan seseorang menjadi
fanatik dan menjadi terlalu hambar atau beremosi.
Kehidupan Selepas Kesedaran Tuhan
Apakah yang berlaku kepada orang yang menyedari Tuhan? Ramakrishna
mengesahkan sastera agama dan mengajar bahawa orang yang menyedari Tuhan
menikmati kebahagiaan yang tidak terputus dan melihat Tuhan dalam
segala-galanya. Dia mungkin tidak akan menunjuk sebarang tanda tentang
keadaannya dan mungkin berkelakukan ganjil untuk mengelakkan orang lain.
Dia juga tidak terjejas dengan suka duka kehidupan dan sentiasa tenang
dalam semua situasi. Hidupnya bertumpu pada Tuhan dan dia bertindak
hanya demi kebaikan dunia.
Mengenai Prarabdha Karma (hasil tindakan dalam kelahiran lepas
yang memberi berkesan dalam kelahiran semasa) Ramakrishna berkata
bahawa ia seperti anak panah yang telah dilepaskan dari busur. Ia pasti
akan membawa padahnya dan tidak boleh dielakkan. Namun, dengan kuasa
nama Tuhan, sebahagian besar kesannya boleh dikurangkan. (Teachings of
Sri Ramakrishna, 913)
Kebaikan dan Kejahatan
Soal kebaikan dan kejahatan merupakan satu masalah yang sering
dibincangkan dalam hampir semua sistem falsafah. Ramakrishna mengatakan
bahawa ciptaan tidak boleh berlaku tanpa kecacatan atau kekurangan. Emas
tulen tidak boleh dijadikan cincin atau rantai. Emas mesti dicampurkan
dengan logam lain untuk memberinya sesuatu bentuk. Demikian, dunia tidak
boleh wujud tanpa Maya. Kebaikan dan kejahatan perlu wujud agar ciptaan
dapat diteruskan. Namun, kejahatan boleh diatasi dengan menambahkan
kebaikan. Namun, matlamat hidup ialah untuk mengatasi kedua-dua kebaikan
dan kejahatan dan mencapai Tuhan. Apabila seseorang mencapai Tuhan, dia
akan melihat baik dan buruk dengan sama rata.
